Στο χειμερινό ανάκτορο των τσάρων στην Αγία Πετρούπολη
Ο τάφος του Αλέξανδρου Νιέφσκι φιλοξενείται στην Αίθουσα Συναυλιών του Χειμερινού Ανακτόρου των τσάρων στην Αγία Πετρούπολη (Doprovolsky, 2007, σελ. 42- 43). Η αίθουσα αυτή είναι εξ ολοκλήρου σε λευκό χρώμα. Οι κίονες, τα κορινθιακά κιονόκρανα, τα γλυπτά, είναι όλα από κατάλευκο μάρμαρο που δημιουργεί την αίσθηση ενός αγνού μεγαλείου! Παραπέμπει προφανώς στην προσωπικότητα του Αλέξανδρου Νιέφσκι, ο τάφος του οποίου φιλοξενείται σε αυτή την μεγαλόπρεπη και όμορφη αίθουσα.
Πέρα από την λαμπρή της διακόσμηση η αίθουσα αυτή εντυπωσιάζει και από το γεγονός ότι εδώ κείται το σκήνωμα του Αλέξανδρου Νιέφσκι, εντός μεγαλόπρεπου τάφου. Ομολογώ ότι εκπλάγηκα και πολύ μάλιστα, να δω ένα τάφο μέσα σε ένα ανάκτορο που λειτουργούσε ως η κατοικία της αυτοκρατορικής οικογένειας! Το να βρίσκεται ένας τάφος μέσα σε μια εκκλησία το γνωρίζουμε και είναι σύνηθες φαινόμενο, ιδιαίτερα στην Δύση, σε Καθολικές και Προτεσταντικές εκκλησίες. Οι ίδιοι οι τσάροι θάβονταν μέσα σε ναούς, όχι όμως και σε κατοικίες. Μόνο στα σπίτια του Νεολιθικού Οικισμού της Χοιροκοιτίας είδα μέχρι τώρα τάφο εντός κατοικίας! Πως δικαιολογείται λοιπόν αυτό το πρωτοφανές φαινόμενο;
Ο Αλέξανδρος Γιαροσλάβιτς «Νιέφσκι» (1221 -1263) είναι μία από τις σημαντικότερες προσωπικότητες της μεσαιωνικής Ρωσίας και άγιος της Ρωσικής Εκκλησίας. Υπήρξε ηγέτης της Δημοκρατίας του Νόβγκοροντ και στην συνέχεια όλης της Ρωσίας σε περίοδο πολύ δύσκολη για τον ανατολικό σλαβικό κόσμο.
Ο Αλέξανδρος γεννήθηκε στο Περεσλάβλ (τωρινό Περεσλάβλ-Ζαλέσκι) στις 13 Μαΐου 1221. Ήταν ο τέταρτος γιος του Γιαροσλάβ Βζέβολοντοβιτς, διαδόχου του θρόνου του Βλαντίμιρ. Βλέποντας ότι δεν είχε πιθανότητες να βασιλεύσει στο Βλαντίμιρ, σε ηλικία 16 ετών εγκαταστάθηκε στο Νόβγκοροντ, αποδεχόμενος την πρόταση της Φεουδαλικής Δημοκρατίας του Νόβγκοροντ να αναλάβει Δούκας της, σε μια δύσκολη συγκυρία:
Η εμπορική οδός Βαράγγων - Ελλήνων που έφερνε πλούτο είχε σταματήσει.
Όλο το Κράτος των Ρως, εκτός από το Νόβγκοροντ, είχε καταλυθεί από τους Τατάρους της Χρυσής Ορδής και διασπασθεί σε δεκάδες μικρά πριγκιπάτα, ελεγχόμενα διά φόρου υποτέλειας.
Δύο δυνάμεις από τα δυτικά εποφθαλμιούσαν τα εδάφη του Νόβγκοροντ: οι Σουηδοί που επιθυμούσαν να ανασυστήσουν τις ποτάμιες εμπορικές οδούς από τη Βαλτική έως τη Μαύρη Θάλασσα, και οι Γερμανοί Τεύτονες Ιππότες που ήδη ήλεγχαν τη Λιβονία (νυν Εσθονία & Λετονία).
Η Νίκη Κατά των Σουηδών
Ο σουηδικός στρατός εισέβαλε στην Ίνγκρια το 1240, στοχεύοντας στον έλεγχο του Νέβα και της Λάντογκα, ώστε να χρησιμοποιήσει την περιοχή ως ορμητήριο για περαιτέρω επέκταση. Ο Αλέξανδρος κινήθηκε ταχύτατα με ένα μικρό στράτευμα. Πρόλαβε τους εισβολείς στη συμβολή του Νέβα με τον Ιζόρα και τους επιτέθηκε αιφνιδιαστικά τη νύχτα (Μάχη του Νέβα, 15 Ιουλίου 1240). Οι Σουηδοί δεν πρόλαβαν να βγουν από τα πλοία τους στον Νέβα και ο Αλέξανδρος τους κατατρόπωσε. Από τότε έλαβε το προσωνύμιο Νιέφσκι που σημαίνει του Νέβα! Η νίκη ήταν πολύ σημαντική, αφού απέτρεψε ενδεχόμενη εκστρατεία μεγάλης κλίμακας των Σουηδών στη Βόρειο- Δυτική Ρωσία.
Μετά τη νίκη στο Νέβα ο Αλέξανδρος διατάχθηκε να επιστρέψει στην πατρίδα του, από φόβο των Βογιάρων μήπως συγκεντρώσει πολιτική εξουσία, εξαιτίας της τεράστιας δημοφιλίας που απέκτησε. Η πολιτική εξουσία στη Δημοκρατία του Νόβγκοροντ ασκούνταν από τους Βογιάρους, την παραδοσιακή αριστοκρατία και την Βέτσε, την λαϊκή συνέλευση. Ο Δούκας ήταν πρωτίστως στρατιωτικό αξίωμα, με αρμοδιότητες που οριοθετούνταν από ειδικό συμβόλαιο. Η «απόλυσή» του Αλέξανδρου, αμέσως μετά την λαμπρή του νίκη κατά των Σουηψών, θυμίζει τον εξοστρακισμό της αρχαίας Αθήνας…
Η Νίκη Κατά των Γερμανών Τευτόνων Ιπποτών
Τον επόμενο κιόλας χρόνο, μετά την νίκη κατά των Σουηδών, οι Τεύτονες Ιππότες της Λιβονίας κατέλαβαν το Πσκοβ, τη δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Δημοκρατίας του Νόβγκοροντ και άρχισαν ληστρικές επιδρομές στα περίχωρα του Νόβγκοροντ. Ο Αλέξανδρος ανακλήθηκε από την εξορία του και επέστρεψε πίσω. Αφού αποκατέστησε τον ελέγχου στις κοντινές περιοχές εξεστράτευσε δυτικά για να απελευθερώσει το Πσκοβ.
Η καθοριστική μάχη δόθηκε στην λίμνη Πέιπου (ή Τσούντσκο-Πσκόβσκοε), στις 5 Απριλίου 1242. Ο Αλέξανδρος ήταν επικεφαλής μιας δύναμης 4.000 - 5.000 πεζών. Οι Τεύτονες, υπό τις διαταγές του Χέρμαν φον Μπουξχέβντεν, μαζί με Δανούς και Εσθονούς συμμάχους τους ήταν περίπου οι μισοί, οι χίλιοι όμως ήταν ιππότες που θεωρούνταν ανίκητοι. Ο Αλέξανδρος παρέσυρε τους Τεύτονες στην παγωμένη επιφάνεια της λίμνης, όπου τα άλογα γλιστρούσαν και δε μπορούσαν να εκτελέσουν γρήγορους ελιγμούς! Η σύγκρουση έληξε με νίκη του στρατού του Νόβγκοροντ, γνωστή στην ιστορία ως Μάχη των Πάγων. Η ήττα των Tευτόνων σήμανε το τέλος της προσπάθειάς τους να επεκταθούν ανατολικά, εις βάρος του Νόβγκοροντ.
Η συμμαχία με τους Τατάρους (1241)
Μετά την εκδίωξη των Τευτόνων, ο Αλέξανδρος αρνήθηκε πρόσκληση από τον Πάπα της Ρώμης να εκστρατεύσει κατά των αλλοθρήσκων Τατάρων της Χρυσής Ορδής, αφού ήδη είχε συμμαχήσει μαζί τους. Πιθανά αίτια αυτής της επιλογής, ήταν:
Δεν ήταν παρά ο ηγέτης ενός μικρού κρατιδίου που απειλείτο επίσης από τους Σουηδούς και Γερμανούς, επομένως δε μπορούσε να έχει τρία μέτωπα ανοικτά, ταυτόχρονα. Φοβόταν πως δεν θα μπορούσε να νικήσει τους Τατάρους που έφθασαν μέχρι την Βιέννη.
Πίστευε ότι ο καθολικισμός αντιπροσώπευε μεγαλύτερη απειλή για τους Ρώσσους απ' ό,τι οι Τάταροι, που ενδιαφέρονταν μόνο για τη συλλογή φόρου υποτελείας και όχι να προσαρτήσουν τους υποτελείς τους ή να τους επιβάλουν άλλη θρησκεία. Ήταν και νωπές οι μνήμες της άλωσης της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους το 1204.
Θεωρούσε ότι η ύπαρξη της Χρυσής Ορδής στα νότια ήταν ένα φόβητρο που απέτρεπε τους βογιάρους από το να αμφισβητήσουν ξανά την πολιτική του ισχύ. Απέτρεπε επίσης και τον απλό λαό από το να ζητά μεταρρυθμίσεις. Προτιμούσε να εξευμενίζει τους Τατάρους διά της πληρωμής φόρου υποτελείας αντί να τους εξαγριώνει, κρατώντας έτσι τις ρωσικές περιοχές ανέπαφες από τη μανία του ταταρικού στρατού. Ήλπιζε ότι στο μέλλον οι συνθήκες για διεκδίκηση πλήρους ανεξαρτησίας θα ωρίμαζαν. Συνεργάσθηκε άψογα με τη Χρυσή Ορδή, ο ίδιος μάλιστα έπεισε ρωσικά κρατίδια να πληρώνουν το φόρο υποτελείας αντί να εξεγερθούν. Περνούσε μεγάλα διαστήματα στην ταταρική πρωτεύουσα Σαράι, όπου έγινε στενός φίλος και αδελφοποιητός με τον Σαρτάκ, διάδοχο του Μεγάλου Μπατού Χαν. Λέγεται πως έπεισε τον Σαρτάκ να βαπτισθεί χριστιανός.
Εκατέρωθεν του τάφου του Αλέξανδρου Νιέφσκι βρίσκονται σημαίες και άλλα στρατιωτικά σύμβολα, παρόμοια σε ένα βαθμό, με εκείνα της Χρυσής Εραλδικής Αίθουσας και της Εραλδικής Αίθουσας. Υπογραμμίζουν με την παρουσία τους την ανδρεία με την οποία ο Αλέξανδρος έσωσε την Ρωσσία από μεγάλους εχθρούς που την εποφθαλμιούσαν και στόχευαν στην αρπαγή περιοχών της και στην διάλυση της.
Συμπεράσματα
Συνάγεται από την πιο πάνω ανάλυση ότι οι νίκες του Αλέξανδρου οφείλονται πρωτίστως στην ευφυΐα του που του επέτρεψε να κάνει τις καλύτερες δυνατές επιλογές στην κάθε περίπτωση. Δίνει την μάχη κατά των Σουηδών μέσα στον Νέβα, πριν προλάβουν να αποβιβαστούν από τα καράβια τους και έτσι τους αποδεκατίζει, αποτρέποντας ενδεχόμενη εκστρατεία μεγάλης κλίμακας των Σουηδών στη Βόρειο- Δυτική Ρωσία.
Την μάχη κατά των Τευτόνων την δίνει το 1242 στην παγωμένη λίμνη Πέιπους όπου τα άλογα των σιδερόφρακτων, ανίκητων μέχρι τότε ιπποτών γλιστρούν και δεν μπορούν να εκτελέσουν γρήγορους ελιγμούς! Η κατατρόπωση των Tευτόνων σήμανε το τέλος της προσπάθειάς τους να επεκταθούν προς ανατολάς εις βάρος του Νόβγκοροντ.
Ο Αλέξανδρος Νιέφσκι επιλέγει να απορρίψει την πρόταση του Πάπα της Ρώμης για εκστρατία κατά των αλλοθρήσκων Τατάρων της Χρυσής Ορδής, προτιμώντας να συμμαχήσει μαζί τους, κρίνοντας ότι δεν θα μπορούσε να τους νικήσει, που είχαν φθάσει μέχρι την Βιέννη. Είχε την επίγνωση ότι ήταν ο ηγέτης ενός μικρού κρατιδίου απειλούμενου από πολλούς εχθρούς. Με νωπές τις μνήμες της άλωσης της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους (1204), διέκρινε ότι ο καθολικισμός αντιπροσώπευε μεγαλύτερη απειλή για τους Ρώσσους απ' ό,τι οι Τάταροι, που ενδιαφέρονταν μόνο για τη συλλογή φόρου υποτέλειας και όχι για προσάρτηση υποτελών τους ή επιβολή άλλης θρησκείας. Η ύπαρξη της Χρυσής Ορδής στα νότια ήταν φόβητρο που απέτρεπε τους βογιάρους να αμφισβητήσουν ξανά την πολιτική ισχύ του, και τον απλό λαό από το να ζητά μεταρρυθμίσεις.
Η επιλογή να εξευμενίζει τους Τατάρους διά της πληρωμής φόρου υποτέλειας αντί να τους εξαγριώνει, κρατώντας έτσι τις ρωσικές περιοχές ανέπαφες από τη μανία του ταταρικού στρατού, δείχνει και άνθρωπο με ευέλικτη σκέψη και ικανότητα προσαρμογής στις απαιτήσεις των καιρών. Θυμίζει την διδασκαλία του Σοφοκλή στο αριστούργημα του «Αντιγόνη» ότι τα ψηλά, λεβέντικα δέντρα που δεν λυγίζουν στην δύναμη του ανέμου, τελικά σπάζουν ενώ άλλα που μπορούν να λυγίσουν επιβιώνουν! Δεν τα θέλει όλα στο εδώ και τώρα αλλά παίρνει ότι είναι εφικτό στο παρόν και διατηρεί την φλόγα της ελπίδας για καλύτερες συνθήκες διεκδίκηση πλήρους ανεξαρτησίας, στο μέλλον.
Οι αγώνες του Αλέξανδρου Νιέφσκι για την ελευθερία της πατρίδας του και η επιλογή του που είχε κάνει να συμμαχήσει με τους Τατάρους, για μια ανάπαυλα ειρήνης από τους πολέμους και την καταστροφή, θυμίζει τα λόγια του Θουκυδίδη ότι “Ειρήνη είναι μια εκεχειρία σε ένα πόλεμο που είναι σε συνεχή εξέλιξη”!
Δικαίως λοιπόν χαρακτηρίζεται ο Αλέξανδρος Νιέφσκι ως η σπουδαιότερη προσωπικότητα σε όλη την ιστορία του Ρωσσικού Έθνους. Δικαίως επίσης, επιφυλάσσεται η πλέον τιμητική θέση για το σκήνωμα και τον τάφο του μέσα στο ίδιο το αυτοκρατορικό ανάκτορο! Δείχνει ένα λαό που έχει την μεγαλοψυχία να εκφράζει την δέουσα ευγνωμοσύνη στους ευεργέτες του. Παρά ταύτα, η απορία μου παραμένει αναπάντητη ως προς τους λόγους για τους οποίους ένα τόσο ικανός και αγνός ηγέτης δεν θέλησε να καταπολεμήσει ανοικτά τον απάνθρωπο θεσμό της δουλοπαροικίας που ίσχυε τότε στο Νόβγκοροντ αλλά και στην υπόλοιπη Ρωσσία.