ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Το Πραστειό, όπως δηλώνει και μια από τις τοπικές παραδόσεις, οφείλει το όνομα του στην γειτνίαση του με την μεσαιωνική πόλη Σίγουρη, της οποίας θεωρήθηκε προάστειο. Όταν οι κάτοικοι της αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν ώστε να σωθούν από επιδρομές, σκορπίστηκαν στα γύρω χωριά και κάποιοι στο Πραστειό, τρία περίπου χιλιόμετρα βορειότερα της Σίγουρης.
Από τους αγίους, με εκκλησίες προς τιμή τους στην Σίγουρη, οι Πραστίτες αποφάσισαν να «φέρουν» στον νέο τους οικισμό τον Τροπαιοφόρο Άγιο Γεώργιο, επιλογή που δεν ξενίζει, δεδομένου ότι το Πραστειό, ως ένα κατ’ εξοχήν γεωργικό χωριό, στον μεγαλύτερο και γονιμότερο κάμπο της Κύπρου, ήθελε τον Άγιο Προστάτη της Γεωργίας. Του έκτισαν μεγαλόπρεπη εκκλησία, τον τιμούσαν με μεγάλη λαμπρότητα στις 23 Απριλίου και ζητούσαν την βοήθεια του για να διεκπεραιώσουν το τεράστιο, χρονοβόρο και κοπιώδες έργο του θερισμού με το δρεπάνι και τις υπόλοιπες διεργασίες, μέχρι που η ευλογημένη σοδειά να έπαιρνε την θέση της στον ασφαλή χώρο του «σέντε», της σιταποθήκης κάθε γεωργού.
Επιθυμώντας την χάρη του Αγίου Γεωργίου και για την σπορά, έκτισαν προς τιμή του μεγάλο εξωκκλήσι, στα βόρεια του Πραστειού, τοποθεσία που απείχε ένα περίπου χιλιομέτρο από το χωριό, γνωστή ως «Σταθμός», αφού εκεί έκανε στάση το τραίνο. Οι Βρετανοί έδωσαν στον σταθμό εκείνο το όνομα του Αγίου Γεωργίου, γεγονός που τεκμηριώνει την ύπαρξη της εξωκκλησίας, όταν δημιουργήθηκε ο Κυπριακός Κυβερνητικός Σιδηρόδρομος που λειτούργησε από τον Οκτώβριο του 1905 μέχρι και τον Δεκέμβριο του 1951.
Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΤΟΥ ΣΠΟΡΟΥ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΑΣΤΙΤΕΣ
Ο Άγιος Γεώργιος του Σπόρου κατείχε στην ψυχή των Πραστιτών εξέχουσα θέση, ως o προστάτης της σποράς και ως εκ τούτου της ευφορίας, αυτάρκειας και ευημερίας στο χωριό. Λειτουργούσε ως προστάτης των Πραστιτών με θαυματουργικές παρεμβάσεις σε κάθε τους ανάγκη. «Βελόνιν να χάσεις τζιαι να του φωνάξεις, εν να σου το εύρει», έλεγε χαρακτηριστικά η μητέρα μου. Η μέριμνα του Αγίου επεκτεινόταν και σε άλλους ανθρώπους που ζητούσαν την χάρη του. Αξιοσημείωτη είναι η περίπτωση του Περιστερονοπηγώτη που η καρρότσα του έπεσε ξαφνικά σε χαντάκι και κινδύνεαυν τα ζώα του να πνιγούν, την παραμονή της Ανακομιδής των ιερών του Λειψάνων και μάλιστα την ώρα του εσπερινού. Ο Άγιος εισάκουσε την ικεσία του και έσωσε τα ζώα του. Ο άνθρωπος εκείνος μπήκε στο εξωκκλάσι με τα ρούχα της δουλειάς του, άναψε το κερί του και δακρυσμένος ευχαρίστησε τον Άγιο που έσωσε τα πολύτιμα ζώα του. Την επομένη το πρωί παρουσιάστηκε, με πέντε άρτους και μεγάλη πίττα φρεσκοψημένα όλα, και πανέρι από κόλλυβα. Έκανε την γιορτή, τιμώντας τον Άγιο.
Άλλη αρμοδιότητα του Αγίου ήταν και η προστασία της οικογένειας. Όπως μου αποκάλυψε κάποια Πραστίτισσα, όταν είδε να περνούν τα χρόνια και κανένας νέος να μην την ζητά σε γάμο, κατέφυγε στον Άγιο και του ζήτησε την παρέμβαση του. Πήγε στο εξωκκλήσι του και του πρόσφερε πρώτα τις υπηρεσίες της. Σκούπισε και σφουγγάρισε την εκκλησία, σκούπισε τον περιβάλλοντα χώρο, ξεσκόνισε και άναψε τα καντήλια του. Γονάτισε μετά μπροστά στην εικόνα του και τον παρακάλεσε να της στείλει μια «τύχη καλή». Σε σύντομο διάστημα ήρθαν προξενητάδες στο σπίτι της, η πρόταση που έφεραν έγινε αποδεκτή και οδήγησε στον γάμο της και στην απόκτηση μιας οικογένειας με αριθμό καλών παιδιών.
Η κυρία εκείνη μου μίλησε επίσης για την πεποίθηση των Πραστιτών ότι ο Άγιος Γεώργιος ήταν και προστάτης των ερωτευμένων. Οι νέοι, προσεύχονταν στον Άγιο να φωτίσει εκείνον ή εκείνην που ποθούσαν όπως ανταποκριθεί στις προσδοκίες τους.
Οι ρίζες λοιπόν, των αρμοδιοτήτων του Αγίου Γεωργίου του Σπόρου, διαπερνούν τους ιστορικούς χρόνους και ανιχνεύονται πρωτίστως στην θεά Δήμητρα, τις αρμοδιότητες της οποίας κληρονόμησε ως προστάτης της γεωργίας. Είχε επίσης κληρονομήσει ιδιότητες της θεάς Ήρας, με τον θεϊκά ολοκληρωμένο γάμο της, όπως διαμορφώνεται στην Ιλιάδα (Burkert W, 2015, σελ. 285- 286), καθώς και της Εστίας, μικρότερης θεότητας με σύμβολο της το κέντρο της οικίας και της οικογένειας (Burkert W, 2015, σελ. 360-361).
ΟΙ ΕΟΡΤΑΣΜΟΙ ΠΡΟΣ ΤΙΜΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΕΩΡΓΙΟΥ ΤΟΥ ΣΠΟΡΟΥ
Οι εορτασμοί για την Ανακομιδή των Ιερών Λειψάνων του Αγίου Γεωργίου, άρχιζαν με πανηγυρικό εσπερινό στον οποίο συνέρρεε πλήθος κόσμου, πολλοί από τους οποίους ήταν και επίσημοι «γιορτάρηδες». Η τελετή έληγε με τους παρευρισκόμενους να προσκυνούν ένας- ένας την μεγάλη εικόνα του Αγίου, καθώς και την μικρότερη που κρατούσε με το ένα χέρι ο κάθε «γιορτάρης», να του εύχονται Χρόνια Πολλά και εκείνος να ρίχνει στην χούφτα του καθενός «ροδόσταγμα» από όμορφο μυροδοχείο, την λεγόμενη «μερρέχα».
Το πρωί της 3ης Νεομβρίου τελείτο λειτουργία στο εξωκκλήσι στην οποία παρευρίσκοντο όλοι οι Πραστίτες οι οποίοι αφιέρωναν την ημέρα εκείνη στο να τιμήσουν τον Άγιο όσο κι αν πιέζονταν από την ανάγκη να ολοκληρώσουν την καλλιέργεια των χωραφιών τους και να τα σπείρουν. Το σχολείο του Πραστειού αργούσε, δίνοντας την ευκαιρία σε όλα τα παιδιά και στους δασκάλους να μεταβούν στον Σταθμό και να συμμετάσχουν στην λειτουργία. Έρχονταν επίσης και κάτοικοι από τα γύρω χωριά και ιδιαίτερα οι γεωργοί.
Η λειτουργία ολοκληρωνόταν με λιτάνευση της μεγάλης εικόνας του Αγίου, συνοδευόμενης από τους ιερείς, τους ψάλτες και τα εξαπτέρυγα. Όπως την είχαν αναρτημένη ψηλά 4 άντρες, οι εκκλησιαζόμενοι περνούσαν κάτω από την εικόνα για να πάρουν την χάρη του Αγίου. Η πομπή κατέληγε στην νότια πλευρά της εκκλησίας για περαιτέρω θυμιάτισμα της εικόνας και θαυμάσιες ψαλμωδίες από τους καλλίφωνους ψάλτες μας.
Οι τελετές αυτές έδιναν την ευκαιρία στους Πραστίτες να τιμήσουν τον Άγιο, να τον ευχαριστήσουν για την ευεργετική συμβολή του στην μέχρι τότε προστασία της γεωργίας και να ζητήσουν την βοήθεια του στο να ευδοκιμήσει ο σπόρος που θα έριχναν ξανά στην γη και να διασφαλιστεί μια καλή σοδειά. Η κοινότητα δημιουργούσε αλληλεγγύη, τιμώντας κάποιον που δεν ανήκε σ’ αυτήν, δεν ήταν κάτοικος της (Walker Burkert, 2015, σελ. 528).
Σημαντική μου ανάμνηση ήταν η πεζοπορία μας για να μεταβούμε στον Σταθμό, να λειτουργηθούμε και να τιμήσουμε τον Άγιο μας. Σε καλοχρονιές που είχε ήδη βρέξει από νωρίς, θυμούμαι το χορτάρι να είναι ήδη φυτρωμένο στις άκρες του δρόμου. Μητέρα πολλών ανήλικων παιδιών μετέφερε όλα της τα παιδιά με το αμαξάκι του νερού. Έβαζε το κάθε ένα από τα παιδιά της στην θήκη μιας στάμνας και τραβούσε η ίδια το αμαξάκι!
Η ΑΠΑΡΧΗ ΤΟΥ ΓΕΩΡΓΙΚΟΥ ΕΤΟΥΣ ΜΕ ΤΗΝ ΧΑΡΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ
Ενισχυμένοι οι γεωργοί από την χάρη του Αγίου μας που επικαλέστηκαν, συνέχιζαν το κοπιώδες και χρονοβόρο όργωμα των χωραφιών, απαραίτητη προϋπόθεση της σποράς. Το όργωμα γινόταν παλαιότερα με ξύλινο άροτρο που έφερε ένα και μοναδικό μεταλλικό υνί. Η διεργασία του οργώματος αποκαλείτο «νυάσμαν», μια λέξη με προέλευση της το «υνί». Με το στενό αυτό εργαλείο ο γεωργός μπορούσε να οργώσει, ένα και μόνο στρέμμα χωραφιού ή στην καλύτερη περίπτωση, αν είχε καματερά βόδια, μουλάρια ή άλογα μπορούσε να οργώσει μέχρι ενάμιση στρέμμα, σε όλη την διάρκεια της μακράς εργάσιμης ημέρας που άρχιζε από το χάραμα και τέλειωνε με τον Αποσπερίτη και τα άστρα. Η μητέρα μου Θεοφανώ Χατζηστερκώτη, έλεγε ότι από τα δεκατρία της χρόνια που ολοκλήρωσε την φοίτηση της στο Δημοτικό Σχολείο, όργωνε με άλογα τα οποία «επετούσαν» μέσα στο χωράφι και εκείνη, παιδί ακόμα, έπρεπε να τρέχει ξοπίσω τους. Το όργωμα επαναλαμβανόταν και για δεύτερη φορά ώστε να σπάσουν τελείως οι σκληροί βόλοι και να γίνει το χώμα αφράτο για να μπορεί ριζώσει μέσα ο σπόρος και να ευδοκιμήσει.
Διστακτικά οι γεωργοί προμηθεύονταν πιο σύγχρονα εργαλεία και η γεωργία εξελισσόταν συνεχώς. Το ξύλινο άροτρο με το ένα, στενό υνί, αντικαταστάθηκε αρχικά με σιδερένιο άροτρο το «μονόυνον» που έφερε κι αυτό ένα υνί αλλά πιο φαρδύ από εκείνο του ξύλινου αρότρου. Στην πορεία του χρόνου το άροτρο αυτό έδωσε την θέση του στο «δύυνον», το σιδερένιο άροτρο με τα δύο υνία και αργότερα με περισσότερα υνία. Ως άνθρωπος που αγαπούσε την γεωργία και την υπηρετούσε με αφοσίωση, ο πατέρας μου κράτησε όλα τα παλαιότερα εργαλεία, περιλαμβανόμενου και του τεράστιου ξύλινου αρότρου.
Η Σπορά και το «Σαράκλισμαν»
Έχοντας ολοκληρώσει το όργωμα των χωραφιών τους, οι γεωργοί «έβαλλαν» τον σταυρό τους και επικαλούνταν ξανά την χάρη του Αγίου Γεωργίου του Σπόρου, να στείλει ίλαρες βροχές ώστε να ευδοκιμήσει ο σπόρος που θα έριχναν στην γη και να δώσει μια ,καλή σοδειά. Άρχιζαν την σπορά με πρώτο το κριθάρι, και αφού το τέλειωναν έσπερναν στην συνέχεια το σιτάρι. Ο πατέρας μου κατέβαζε από το «σέντε» την σιταποθήκη μας, τις σακούλες με τον σπόρο που συνίστατο στην πιο επίλεκτη παραγωγή του προηγούμενο χρόνου, τοποθετημένη ξεχωριστά.
Με σημάδι το «Ποαλέτριν», τον θρυλικό Ωρίωνα της ελληνικής μυθολογίας, αναχωρούσε για το χωράφι του, με κρεμασμένο το αναμμένο φανάρι στο κάτω μέρος της «καρρέττας» όπως αποκαλείτο η άμαξα που έσερναν τα βόδια. Με την ανατολή του Αυγερινού βρισκόταν στο χωράφι, και άρχιζε την σπορά χωρίς καθυστέρηση. Γέμιζε από τον επίλεκτο σπόρο του κριθαριού το ζεμπύλι του, την ψάθινη τσάντα με φαρδύτερο το άνω της μέρος. Αρχίζοντας από την άκρη του χωραφιού, και ενώ κρατούσε το ζεμπύλι με το αριστερό του χέρι γέμιζε την δράκα του δεξιού χεριού του με κριθάρι και με μια κυκλική κίνηση το σκορπούσε μπροστά και γύρω. Προχωρούσε μια δρασκελιά και επαναλάμβανε την ίδια διαδικασία, ρίχνοντας στη γη μια δράκα σπόρο σε κάθε δρασκελιά του που αποτελούσε και το μέτρο της διασποράς του κριθαριού στην γη.
Όσοι δεν κατείχαν την τέχνη του σπορέα, εργοδοτούσαν άνθρωπο έμπειρο για να τους σπείρει το χωράφι τους ώστε να καλυφθεί ολόκληρο με σπόρο και όχι ένα και μόνο μέρος του, με το υπόλοιπο να μην έχει δεχτεί σπόρο ή ένα πολύ περιορισμένο μέρος του, ενώ σε άλλο μέρος τα φυτά που θα βλαστούσαν να είναι τόσο πυκνά που να μην ευδοκιμήσουν.
Αφού ολοκληρωνε την σπορά, σειρά είχε το «σαράκλισμαν». Κατέβαζε από την καρρέττα το χοντρό, βαρύ ξύλο, το σάρακλον (σάρωθρο). Στερέωνε στο κέντρο του εργαλείου αυτού την μια χοντρή χοντρής αλυσίδας και την άλλη της άκρη επάνω στον ζυγό των βοδιών. Πατούσε ο ίδιος πάνω στο σάρακλο και όπως αυτό προχωρούσε μέσα στο χωράφι, το αφράτο φρεσκοκαλλιεργημένο χώμα έγερνε και κάλυπτε τον σπόρο. Κρυμμένος μέσα στην γη ο σπόρος θα ήταν αθέατος από τα πουλιά και θα βλαστούσε να δώσει καρπό πολλαπλάσιο.
Μετά την σπορά του κριθαριού, σειρά έπαιρνε το σιτάρι, ακολουθώντας την ίδια διαδικασία, όπως και για το κριθάρι.
Ο Κάμπος σε Ξένα Χέρια
Είναι τώρα σπαρακτικό το θέαμα του «Σταθμού», χωρίς το εξωκκλήσι του Αγίου μας πίσω από την συστάδα με τους ευκαλύπτους. Το γκρέμισε η μισαλλοδοξία που μας χώρισε από τους Τουρκοκύπριους και αντί της ειρηνικής συνύπαρξης, έφερε την καταστροφή.
Κάθε φορά που επισκεπτόμαστε τους κατεχόμενους τόπους μας, για προσκύνημα της γης που μας γέννησε και μας ανάθρεψε, ραγίζει η καρδιά μας, να την βλέπουμε σε ξένα χέρια, που ήρθαν απρόσκλητα και την άρπαξαν με την δύναμη των όπλων και της βίας. Η κατοχή των εδαφών μας, η εκδίωξη των νόμιμων ιδιοκτητών τους και η οικειοποίηση των περιουσιών μας από έποικους, η εκτέλεση όσων δοκίμασαν να παραμείνουν στον τόπο τους, συνιστούν μακιαβελικές πρακτικές ανάρμοστες για την σύγχρονη εποχή. Το πως φτάσαμε ως εδώ, οφείλουμε όλοι να το στοχαζόμαστε, να παίρνουμε τα διδάγματα που μας δίνει η Ιστορία.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Τι μας απέμεινε μετά τον ξεριζωμό μας για μισό αιώνα; Μας απέμειναν οι μνήμες των σπιτιών μας και των ανθρώπων που μας αγάπησαν και μας ευεργέτησαν με κάθε τρόπο. Θέλω να πιστεύω ότι απέμεινε και η ελπίδα της επιστροφής σε μια ελεύθερη πατρίδα όπου ο κάθε πρόσφυγας, Ελληνοκύπριος και Τουρκοκύπριος θα γυρίσει στο σπίτι του και θα μπορέσουμε να ζήσουμε αρμονικά και ειρηνικά, με ανεκτικότητα, κατανόηση και σεβασμό. Τον δρόμος θα μας τον δείξει η Παιδεία, για μια πορεία Αρετής με συνοδοιπόρο μας την Φρόνηση, ώστε να γινόμαστε συνεχώς όλο και καλύτεροι. «Ο καθένας με την στράταν του», έλεγε η μητέρα μου, σεβόμενοι ο ένας τον άλλο, θα μπορέσουμε να ζήσουμε ειρηνικά και εμείς και οι γενεές που θα έρθουν μετά από εμάς.
